‘Wat leren wij van de geschiedenis?’ Het is de kernvraag waar Otto Frank zich na de oorlog mee bezig heeft gehouden. En waar de Anne Frank Stichting zich met haar museale en educatieve missie ook nu op richt. Ronald Leopold, algemeen directeur van de Anne Frank Stichting, aan het woord.
De Anne Frank Stichting wil inzicht bieden
De Anne Frank Stichting wil, conform haar missie, laten zien wat er tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging is gebeurd, inzicht bieden in hoe dat kon gebeuren en wat dit voor het heden betekent.
Otto Frank onderkende het belang van dit inzicht en sprak over het leren van ‘Lessen uit de Geschiedenis’ in tegenstelling tot het leren van ‘Geschiedenislessen’. Herinneren aan, reflecteren en reageren op die geschiedenis zijn de drie stappen waarlangs het werk van de Anne Frank Stichting nog steeds verloopt.
Een huis geworteld in het verleden en gericht op de toekomst
Al vóór de oprichting van de Anne Frank Stichting in 1957 wil Otto Frank dat het huis waar hij met zijn gezin ondergedoken zat, behouden en opengesteld zal worden. Als een waarschuwing uit het verleden, maar gericht op de toekomst.
In 1976 schrijft Otto Frank in een brief aan de toenmalig directeur van de Anne Frank Stichting. Hij wil de bezoekers aan het Anne Frank Huis niet alleen laten nadenken over het leed van de Holocaust, maar ze ook inspireren om in hun eigen omgeving actief op te treden tegen vooroordelen en discriminatie. Dit streven wordt tot uitdrukking gebracht in de missie van de Anne Frank Stichting.
‘Was geschehen ist, kann man nicht wieder gutmachen. Aber wir müssen aus der Vergangenheit lernen.’
Uitnodiging tot reflectie
Het Anne Frank Huis en het dagboek herinneren niet alleen aan Anne Frank en de geschiedenis van haar tijd, ze nodigen ook uit tot reflectie, bewustwording en betekenisgeving in de eigen tijd.
Een van de belangrijkste lessen uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust is misschien wel het inzicht dat het allemaal mensenwerk is geweest: het uitsluiten, de vervolging en deportatie en uiteindelijk het vermoorden van zes miljoen Joden. De leegte van het huis vormt hiervan de weerspiegeling.
Lopend door het huis zien bezoekers de reflectie van dat wat niet meer is, van dat wat moedwillig vernietigd is in de oorlog. En zij ervaren dat het hier ging om ‘mensen zoals zijzelf,’ die slachtoffer, dader, helper of toeschouwer waren. Het Anne Frank Huis maakt zo binnen de historische context duidelijk waar antisemitisme, racisme en discriminatie, ook vandaag de dag nog, in extreme vorm toe kunnen leiden.
Historische context toelichten
De uitdaging van het Anne Frank Huis ligt in de openstelling voor het publiek zonder het karakter van het huis aan te tasten. Omdat veel toeristen uit landen buiten Europa komen en een groot deel van de bezoekers jonger is dan 25 jaar, is het belangrijk om in het museum dieper in te gaan op de historische context en achtergronden van het levensverhaal van Anne Frank. De Anne Frank Stichting wil dit doen zonder de ervaring en de betekenis van de leegte van het huis aan te tasten.
Bewust worden van patronen
In haar educatieve activiteiten benadrukt de Anne Frank Stichting de link tussen heden en verleden, tussen gedrag en gevolgen. Pesten op school is natuurlijk niet hetzelfde als discriminatie, en discriminatie is iets anders dan vervolging. Maar bij alle drie zijn vergelijkbare patronen in ons denken en handelen actief, die ertoe leiden dat wij mensen, of groepen mensen, discrimineren of uitsluiten.
Deze patronen zijn deel van wat ons tot mensen maakt, we hebben ze soms zelfs nodig om orde te scheppen in de chaos van de werkelijkheid om ons heen. Alleen kunnen deze patronen onder bepaalde omstandigheden ook vreselijke gevolgen hebben. Wij vragen jongeren stil te staan bij dit gegeven en binnen hun eigen leefwereld weloverwogen en krachtig positie in te nemen tegen antisemitisme, racisme en discriminatie.
Jongeren leren van jongeren
Wij willen jongeren stimuleren verantwoordelijkheid te nemen voor de omgeving waarin zij leven. In dit kader stellen wij onszelf de vraag: wie inspireren, beïnvloeden en wie dringen werkelijk tot ze door? Onze ervaring is dat dit vooral andere jongeren zijn.
Via peer educatie geven we hen de kans een actieve rol te spelen bij de uitvoering van onze educatieve activiteiten. Onder andere met rondleidingen door Anne Frank-tentoonstellingen en het participeren in jongerenconferenties en seminars. Wij geven geen pasklare antwoorden, wel handvatten.
Empathie in plaats van identificatie
Deze prominente plek voor jongeren is niet nieuw, ook Otto Frank riep in zijn rol als educator jongeren op zichzelf vragen te stellen, en de ingang hiervoor werd en wordt gevormd door de wereldwijd gevoelde identificatie met Anne Frank.
Alhoewel het leven van een 15-jarige nu en dat van Anne Frank in 1944 sterk van elkaar verschilt, delen zij de droom van gelijke rechten voor iedereen, van een open en vrije samenleving, van jezelf kunnen zijn. Het is in deze idealen dat Anne Frank, Martin Luther King, een tienermeisje uit de favela van Rio de Janeiro en een puber uit Amsterdam-West elkaar vinden.
Andere tijden, zelfde missie
Vandaag de dag heeft de Anne Frank Stichting een vele malen groter bereik onder jongeren dan Otto Frank ook maar had kunnen vermoeden. Meer mensen dan ooit komen naar het museum. Daarnaast bereiken we via onze internationale activiteiten en online ook nog eens miljoenen mensen per jaar. Maar ondanks deze enorme expansie is onze missie in de kern gelijk gebleven.
Enerzijds het beheren en openstellen van de plek waar Anne Frank tijdens de Tweede Wereldoorlog was ondergedoken en waar zij haar dagboek schreef, anderzijds het ontwikkelen van educatieve programma’s en materialen die inspireren en aansluiten bij de belevingswereld van jongeren wereldwijd.